Cách sắc thuốc Bắc như nào cho đúng?

Cách sắc thuốc Bắc như nào cho đúng?

Cách sắc thuốc Bắc thì hầu hết mọi ngưòi đã biết nguyên tắc chung là đổ ba bát nước sắc còn tám phân (8/10 bát). Ở đây muốn bàn đến một vài điều quan trọng ngoài nguyên tắc chung trên đó là: rửa thuốc trước khi sắc, thời gian sắc, không sắc bằng nồi kim loại, và không nên dùng nước máy để sắc thuốc.

1. Rửa thuốc:

Các vị thuốc bắc phần nhiều ở dạng đã được sấy khô và rất dễ bị mốc, mọt nếu để lâu hoặc bảo quản không kỹ, nhất là ở môi trường nóng ẩm như ở Việt Nam. Vì lý do này, các loại thuốc chống mốc, mọt thường được thêm vào các vị thuốc. Một trong những thuốc chống mốc rất phổ biến là diêm sinh. Diêm sinh không độc và thường được dùng trong quá trình sấy thuốc để làm cho thuốc được trắng, đẹp và chống mốc. Tuy nhiên một số loại thuốc chống mốc, mọt khác cũng có thể được dùng và và các loại thuốc này có thể gây phản ứng phụ như chóng mặt, buồn nôn. Hơn nữa phần nhiều các vị thuốc hiện nay được trồng đại trà chứ không phải đi hái trên núi, trên rừng như ngày xưa nữa nên các loại thuốc trừ sâu, phân bón hoá học cũng được dùng để tăng thêm năng xuất. Các vị thuốc loại 1 và 2 (loại tốt) thường được chọn lựa và đóng gói rất kỹ ngay từ khâu sản xuất nên không cần phải dùng chất bảo quản. Từ loại 3 trở đi là loại bán sỉ, giá thành rẻ hơn và là loại hay được dùng thêm chất bảo quản. Vì lý do trên, các vị thuốc nên được rửa kỹ trước khi sắc. Cách rửa như sau:

• Cho vị thuốc vào một rổ tre hoặc nhựa rồi đổ nước vào rửa cho nước chảy qua các vị thuốc.

Hoặc:

• Đổ nước ấm cho ngập vị thuốc, khuấy đều khoảng 15 giây rồi đổ đi ngay.
• Rửa thêm lần hai cũng như trên.

Đổ nước ấm cho ngập, ngâm khoảng 2 phút rồi đổ đi. Quan trọng là lần rửa thứ nhất và thứ hai cần phải nhanh chứ không được ngâm thuốc. Lý do là để tránh các loại thuốc chống mốc, mọt, thuốc trừ sâu, v.v. (thường là bên ngoài của các vị thuốc) sẽ tan vào trong nước và ngấm sâu vào trong vị thuốc còn khô. Nếu kỹ thì có thể rửa thêm lần thứ ba. Khi rửa tới nước thứ ba trở lên thì ngâm lâu một chút để các hoá chất khó tan hoặc đã ngấm sâu hơn có thể tan ra.

2. Thời gian sắc:

Trung bình là 2 tiếng. Thời gian sắc có thể tăng thêm hoặc giảm đi tuỳ thuộc vào loại vị thuốc nào có trong thang thuốc. Nếu thang thuốc có các vị như Hắc phụ tử, Lôi công đằng, Thương lục thì thời gian sắc phải từ 2 tiếng tới 2 tiếng rưỡi. Các vị thuốc bằng nấm như Phục linh, Phục thần, Linh chi thì cần phải sắc ít nhất là 2 tiếng dược chất mới ra đủ. Các vị như Đại hoàng, Câu đằng, Bạc hà, Hoắc hương, Kinh giới thì chỉ được sắc khoảng 5 tới 10 phút (bỏ vào siêu lúc thuốc gần được).

Thuốc bổ cần phải sắc nhỏ lửa, không được sắc vội, nước thuốc lấy 8 phân, không nên sắc loãng quá. Thuốc thanh nhiệt sắc khoảng 1 tiếng là được. Thuốc giải cảm chỉ cần sắc 20 phút là được. Thông thường thì các thầy thuốc khi ra toa có dặn cách sắc. Trong Đông y, trở ngại lớn nhất là thời gian sắc thuốc. Nếu phải uống vài chục hay vài trăm thang mà mỗi ngày phải bỏ ra 2 tiếng để thấp thỏm canh ấm thuốc thì nhiều khi không theo nổi. Nồi nấu thuốc tự động bằng điện thì thường có đáy nồi làm bằng kim loại nên các vị lương y thường khuyên bệnh nhân không nên dùng. Dưới đây là cách tự động hóa siêu sắc thuốc bằng đất rất đơn giản ai cũng có thể làm được. Chỉ cần cắm một bếp điện nhỏ vào một đồng hồ tự động (timer), chỉnh đồng hồ để tự động tắt sau 2 tiếng, chỉnh bếp điện ở độ lửa trung bình. Sau lần sắc thuốc đầu tiên, thì tùy theo độ nước cạn lâu hay quá mau thì chỉnh độ lửa lại. Những lần sau đó thì chỉ việc để siêu thuốc lên bếp, bật đồng hồ tự động lên là xong. Cũng nên lưu ý mua loại đồng hồ tự động có công xuất cao để không bị quá tải và khi tự động tắt thì không tự động bật lên lại.

3. Không nên sắc thuốc bằng nồi kim loại:

Theo thuyết ngũ hành của Đông y thì kim khắc mộc nên không được dùng nồi kim loại để sắc thuốc. Trong vị thuốc có rất nhiều các dược chất ở dạng acids, chất kiềm và muối. Các hoạt chất này sẽ tác dụng với kim loại làm mất đi hoặc thay đổi dược tính của thuốc. Khi được đun nóng nhiều giờ đồng hồ, các phản ứng hoá học với kim loại càng mạnh hơn. Siêu sắc thuốc bằng đất loại cổ truyền là tốt nhất nhưng phải mua loại tốt và biết cách dùng nếu không thì siêu có thể bị nứt. Nồi nấu bằng thuỷ tinh hoặc nồi nấu soup tự động bằng sành (slow cooker) cũng rất thích hợp.

4. Không nên dùng nước máy để sắc thuốc:

Trong nước máy có các thuốc sát trùng (chlorine, fluorine), các hóa chất do ô nhiễm môi trường và chất nước cứng (hard water) nên không tốt cho sức khoẻ. Hệ thống lọc nước của chính phủ chỉ lọc được các chất cặn bã hữu cơ (organic waste) chứ không lọc được hết các hóa chất do ô nhiễm và các vi sinh vật (vì vậy mới phải dùng đến thuốc sát trùng). Thực ra nên tránh dùng nước máy trực tiếp để uống và nấu ăn. Nước máy cần được đun sôi hoặc lọc trước khi dùng. Đun sôi và lọc giúp lấy ra được chất nước cứng và thuốc tẩy. Chất thuốc tẩy và nước cứng có hại cho hệ thống tiêu hoá, tạng phủ, và có thể gây sạn thận, xơ cứng mạch máu.

5. Sắc thuốc (phần bổ sung):

Ngày xưa, khi sắc thuốc, người ta sắc đến 3 lần, sau đó hòa lại với nhau chia làm hai lần mà uống. Sau khi uống thì lựa xác thuốc, có vị nào ăn được thì ăn. Chính vì vậy, theo truyền thống, đến bây giờ trong văn nói vẫn gọi uống thuốc là “ăn thuốc”, trong văn viết thì gọi là “phục dược”. Lần sắc đầu tiên của thuốc bao giờ cũng chỉ lấy được phần “biểu”, lần sắc thứ hai thì lấy được “bán biểu bán lý”, lần sắc thứ 3 thì lấy được “lý”. Qua ba lần sắc mới thực sự lấy trọn vẹn được toàn bộ dược chất. Theo quy tắc sắc thì lúc đầu lửa nhỏ (vi hỏa) để lấy dược khí, mục đích lửa nhỏ là để bảo tồn âm tính và dương tính của thuốc, lúc này đậy kín. Đến khi được thuốc thì lấy ra đậy kín; lần thứ hai lửa vừa (văn hỏa) để lấy dược vị. Sau khi được thuốc thì lấy ra hòa với nước nhất; nước thứ ba thì cho lửa lớn (vũ hỏa), để lấy phần dược vị trong lý, và cũng là thâu tóm toàn bộ những gì còn sót lại của thuốc. Đến khi được thuốc thì hòa với hai nước trên, sau đó chia làm 2 hoặc 3 lần, theo hướng dẫn của thầy thuốc mà uống. Cách sắc thuốc này dành cho người thực sự có bệnh nặng, bệnh lâu ngày. Thời đại ngày nay, không thể áp dụng cách này được. Nếu dùng thuốc lâu ngày mà hiệu quả chậm, sử dụng cách sắc này thì hiệu quả sẽ cao. Cách này còn gọi là phương pháp “Thiên Địa Nhân”.