Ba Đậu – Công dụng và tính vị quy kinh

Ba Đậu:

Ba đậu có công dụng trục thủy, tiêu thũng, trừ đàm. Chủ trị tiêu chảy, lỵ, kinh phong, ôn thông hàn bí, trục thủy tiêu thũng. Trừ đàm ẩm tích tụ ở phế và hầu họng gây đau tức vùng ngực, khó thở, thở khò khè. Trị mụn nhọt, lở ngứa, mụn cóc, tiêu ung, tán ứ, dùng ngoài đắp lên các mụn nhọt giúp giảm đau, giảm sưng và mau hàn miệng.

Tên dùng trong đơn thuốc: Ba đậu, Ba đậu sương, Ba sương.

Tên Latin: Semen Crotonis
Tên Pinyin: Badou
Tên tiếng Hoa: 巴豆
Xuất xứ: Bản kinh

Hoạt chất: Glyceryl crotonate, 34 – 37% chất dầu, 18% protein, crotonoside, crotonic acid, tiglic acid, crotin (rất độc), acid amin.

Phần cho vào thuốc: Hạt (nhân)

Bào chế: Bóc bỏ vỏ ngoài lấy nhân ra, lấy giấy bán (hoặc giấy moi) gói kín lại, nghiền nát cho dầu ngấm hết ra giấy còn lại gọi là Ba đậu sương.

Tính vị quy kinh: Vị cay, tính ôn. Vào hai kinh vị, đại tràng.

Công dụng: Tả các tích tụ thuộc chứng hàn trục đàm thủy.

Chủ trị:

1 – Chữa vùng ngực bụng đầy trướng đau dữ dội, và chứng hàn tích tụ lâu ngày trong bụng (trầm hàn cố lãnh) gây bệnh.

2 – Công phá đồ ăn uống đờm lưu tích lại và vùng bụng trên trướng nước (đại phúc thủy thũng).

Ứng dụng và phân biệt: Thuốc tả hạ có phân biệt hạ từ từ (hoãn hạ), hạ mạnh nhanh (tuấn hạ), trong tuấn hạ lại chia ra hàn hạ nhiệt hạ. Đại hoàng tính hàn là thuốc hàn hạ nên dùng vào chứng đại tiện nhiệt kết. Ba đậu tính nhiệt là thuốc nhiệt hạ, nên dùng vào chứng đại tiện hàn kết. Hạ mạnh nhanh tuy giống nhau nhưng khác nhau về hàn nhiệt.

Kiêng kỵ: Nếu không phải hàn kết thuộc cấp chứng, không được sử dụng tùy tiện. Chứng bí đại tiện thuộc nhiệt tính, đàn bà có mang và người hư nhược đều cấm dùng.

Liều lượng: Ba phân đến tám phân.

Bài thuốc ví dụ: Bài Bị cấp hoàn (Thiên kim phương) chữa vùng tâm phúc trướng đầy bỗng đau như dùi đâm, thở gấp, cắn răng chết đột ngột.

Ba đậu (bỏ vỏ, tầm, màng, dầu, nghiền như mỡ). Can khương (ngâm sống bỏ vỏ), Xuyên đại hoàng. Trước hết tán nhỏ Đại hoàng, Can khương, trộn với Ba đậu sương, cùng giã nghìn chày, rồi luyện với mật làm viên to như hạt đậu đựng vào lọ kín, chớ để hả hơi, uống với nước ấm hoặc nước nóng.

Tham khảo: Ba đậu được nóng thì tả hạ, gặp lạnh thì thôi. Nếu như sau khi uống mà đi tả nhiều, thì có thể uống nước nguội lạnh để giải.