Bạc hà – Công dụng và tính vị quy kinh

Bạc Hà:

Bạc hà có công dụng tán phong nhiệt, hành can khí. Chủ trị hội chứng phong nhiệt biểu biểu hiện cảm sốt, nhức đầu, sợ gió và sợ lạnh, đau họng, mắt đỏ dùng Bạc hà với Cát cánh, Ngưu bàng tử và Cúc hoa. Ban sởi giai đoạn đầu dùng Bạc hà, Ngưu bàng tử và Cát căn.

Tên dùng trong đơn thuốc: Bạc hà, Bạc hà diệp, Nam bạc hà, Sao bạc hà, Bạc hà thán, Bạc hà ngạnh, Bạc hà não, Tô bạc hà.

Tên Latin: Herba Menthae
Tên Pinyin: Bohe
Tên tiếng Hoa: 薄荷
Xuất xứ: Đồ Kinh Bản Thảo

Hoạt chất: Các tinh dầu (menthol, menthone, isomenthol, pulegone, menthenone, neomenthol), lipophilic, flavones, coumarins

Phần cho vào thuốc: Lá hoặc cả cây.

Bào chế: Dấp nước cho bạc hà hơi mềm để ở nơi râm mát, sau khi thấy cọng khô mềm, thái nhỏ ngay phơi khô trong râm.

Tính vị quy kinh: Vị cay, tính ôn, thân thể ôn mà dùng mát. Vào hai kinh phế, can.

Công dụng: Phát hãn, trừ phong nhiệt, mát đầu, mắt, sơ uất khí ở can.

Chủ trị:

1 – Chữa ngoại cảm phong nhiệt, và bệnh thời tiết sốt nóng không ra mồ hôi, nhất là ngoại cảm nhức đầu chóng mặt, mắt đỏ cùng đau răng đau họng thuộc phong hóa và sởi ở đầu mặt có mọc nhưng không mọc bung ra được.

2 – Sức tân tán của Bạc hà rất mạnh, hay thư dãn can khí, giải uất khí ở can.[93]

Ứng dụng và phân biệt: Khi có mồ hôi, dùng Bạc hà nên sao, để bỏ vị cay, làm giảm bớt sức đi ra biếu, tránh mồ hôi ra quá nhiều, cho vào thuốc lấy Bạc hà sản xuất ở Tô châu là tốt. Bạc hà ngạnh (cành) thiên về lý khí và thông kinh lạc. Bạc hà sao thành than đi vào huyết phận, âm phận để thanh phong nhiệt và hư nhiệt ở huyết phận và âm phận. Bạc hà long não còn gọi là Kê – tô, sức tán nhiệt giải độc mạnh hơn Bạc hà. Miệng, lưỡi, họng hôi thối, lấy loại Bạc hà này ngâm nước súc miệng.

Kiêng kỵ: Không phải ngoại cảm phong nhiệt, và người bị chân khí hư âm hư phát nhiệt, không được uống.

Liều lượng: 8 phân đến 1 đồng 5 phân.

Bài thuốc ví dụ: Bài Bạc hà thang (Bài thuốc trong Chứng trị chuẩn thằng) chữa mũi ngạt không thông, và thương hàn kiểm kinh sợ, sốt nóng cao.

Bạc hà, Khương hoạt, Cam thảo, Ma hoàng, Cương tàm, Thiên trúc hoàng, Bạch phụ tử, các vị cùng tán nhỏ, mỗi 1 lần uống một ít.

 

Tham khảo: Theo tài liệu ghi chép tính vị Kinh giới và Bạc hà đều tần ôn. Nhưng áp dụng vào lâm sàng, thì Bạc hà thiên về trị các bệnh phong nhiệt, có hiệu quả đặc biệt về tán phong nhiệt.