Bối mẫu – công dụng và tính vị quy kinh

Bối mẫu:

Bối mẫu có công dụng nhuận phế, trừ đàm, giảm ho, thanh nhiệt tán kết. Trị ho lâu ngày do Phế hư biểu hiện ho khan và khô Họng.

Tên dùng trong đơn thuốc: Triết Bối mẫu, Đại bối – mẫu, Tượng bối mẫu, Triết giang nguyên bảo bối, Xuyên bối mẫu, Tiểu bối mẫu, Thổ bối mẫu, Tiêm bối mẫu.

Tên khác: Xuyên bối mẫu
Tên Latin: Bulbus Fritillariae Unibracteatae
Tên Pinyin: Beimu
Tên tiếng Hoa: 贝母

Hoạt chất: Chinpeimine, fritiminine, beilupeimine, sonpeimine, fritimine, verticine

Phần cho vào thuốc: Củ.

Bào chế: Triết bối mẫu, sau khi ngâm nước một lúc, trên đậy một mảnh vải ướt để ngấm mềm vào giữa củ, rồi – thái phiến phơi khô,

Xuyên bối mẫu, ngâm nước một lát, trộn với trấu thô, E (hoặc cám thô) lấy tay xoa, rồi rửa sạch trấu, cho vào trong KH chiếc chậu, trên phủ mảnh vải ướt, khi ngấm mềm vào trong rồi, tách ra bỏ nhân (mầm), phơi khô.[344]

Tính vị quy kinh: Triết bối mẫu vị đắng, tính hơi hàn. Xuyên bối mẫu, vị đạm tính bình. Vào hai kinh tâm và phế.

Công dụng: Triết bối mẫu thanh hóa đờm táo, thông Luất khí, tán kết tụ. Xuyên bối mẫu nhuận phế hóa đờm giáng hư hỏa.

Chủ trị: Triết bối mẫu chủ chữa về họ thuộc ngoại cảm, ung nhọt tràng nhạc, Xuyên bối mẫu chủ yếu chữa về họ thuộc nội thương, hư lao, phế tổn thương. 

Ứng dụng và phân biệt:

1 – Triết bối mẫu có hình dáng to mà vị ngọt, tiêu hóa được đờm có hình cục, thiên về họ mới phát sinh, họ dữ dội. Xuyên bối mẫu hình dáng nhỏ mà vị đạm (nhạt), tiêu hóa đờm không có hình cục, thiên chữa về ho lâu. Triết bối mẫu chữa chứng ho nhiều đờm. Xuyên bối mẫu chữa chứng ho ít đờm.

2 – Bán hạ, Bối mẫu đều chữa chứng ho có đờm. Bán hạ tân ôn tán hàn, chữa thấp đàm và hàn đàm (đờm thuộc thấp và đờm thuộc hàn) ở phế và tỳ. Bối mẫu khổ hàn thanh nhiệt, chữa đờm thuộc nhiệt và đờm thuộc táo ở phế kim, một vị táo, một vị nhuận, mỗi vị đều có cái hay của nó.

Kiêng kỵ: Cứ phế có đờm thuộc hàn thấp hoặc đờm ẩm thì đều phải kiêng không được dùng.

Liều lượng: Từ 1,5 đồng cần đến 3 đồng cân.

Bài thuốc ví dụ: Bài Bối mẫu tán (chứng trị chuẩn thằng) chữa trẻ em ho lâu ngày, thở gấp

Bối mẫu, Hạnh nhân, Tang bạch bì, Khoản đông hoa,Cam thảo, Ngũ vị, Trị mẫu, cho hai bát nước lã sắc lên, cho mấy lát gừng sống đun cạn còn một bát, uống sau bữa ăn.

Tham khảo: Ngoài Triết bối mẫu, Xuyên bối mẫu còn một loại khác gọi là Thổ bối mẫu, công dụng thiên về – tiêu sưng giải độc, ngoại khoa ung nhọt dùng nhiều.