Hoàng Liên – Công dụng và tính vị quy kinh

Hoàng Liên

Hoàng Liên có công dụng tả hỏa, thanh thấp nhiệt, chỉ huyết. Chủ trị hoàng liên vào kinh tâm và vị dùng để tả nhiệt ở tâm, vị trị các chứng hồi hộp, khó ngủ, khô cổ khát nước. Hoàng liên còn được dùng để thanh can nhiệt (theo quan hệ mẹ con của can và tâm) trị can hỏa vượng làm ảnh hưởng đến tỳ vị gây ợ chua, ăn không ngon miệng, buồn nôn

Tên dùng trong đơn thuốc: Hoàng liên, Xuyên liên, Nhã liên, Hoàng liên sao với nước gừng, Hoàng liên sao với nước mật lợn.

Tên Latin: Rhizoma Coptidis
Tên Pinyin: Huanglian
Tên tiếng Hoa: 黄连

Hoạt chất: Berherine, coptisine, worenine, palmatine, columbamine, obacunone, obaculactone, palmatine, jatrorrhizine, magnoflorine, ferulic acid

Tính vị: Vị đắng, tính hàn

Phần cho vào thuốc: Rễ.

Bào chế: chữa hỏa ở tâm thì dùng sống, tả thực hóa ở can đởm thì dùng nước mặt lợn tẩm sao lên chữa hư hỏa ở can đởm thì tẩm dấm sao lên. Sao với rượu đi lên thượng tiêu, sao với gừng đi vào trung tiêu, sao với muối hoặc phác tiêu đi xuống hạ tiêu, sấy khô dùng.

Tính vị quy kinh: vị đắng, tính hàn: Vào kinh tâm và kiêm năm kinh: Can, đởm, tì, vị, đại tràng.

Công dụng: Tả tâm hỏa, táo thấp ở vị quản, thanh nội nhiệt (nóng trong giải nhiệt độc.

Chủ trị:

1- Tâm phiền (buồn bực bứt rứt) không ngủ được, vùng dưới tâm bị tắc hoặc nôn mửa.

2- Đi lý thuộc nhiệt, mót đi nhưng dặn không ra (lý cấp hậu trọng), bụng đau trướng nặng tức…

3- Mắt đỏ đau sưng to, trông vật gì cũng lờ mờ, sợ ánh sáng.

4- Ung nhọt độc sưng đau, cam ăn lên miệng và mũi

Ứng dụng và phân biệt. Công dụng khác nhau của ba vị: Hoàng liên, Hoàng cầm, Hoàng bá, ở chỗ: tâm hỏa bốc lên mạnh dùng Hoàng liên là hay, thanh phế nhiệt thì Hoàng cầm độc đáo, Hoàng bá thì giỏi về thanh thấp nhiệt ở hạ tiêu.

Liều lượng: Bốn phân đến một đồng cân, nhiệt nặng ở có thể dùng hai đồng cân.

Kiêng kỵ: Âm hư hoặc sau khi đẻ phiền nhiệt do huyết hư thì cấm dùng. Trẻ em lên đậu lên sởi khí hư đi ỉa chảy thì không dùng.

Bài thuốc ví dụ: Bài Hương liên hoàn (hòa tễ cục phương) chữa đi lỵ đỏ máu cá và chất nhầy trắng (Xích bạch lỵ), máu mủ lẫn lộn, mót đi dặn không ra (lý cấp hậu trọng)[237]

Hoàng liên, Mộc hương, trộn với dấm, bột hồ làm viên. uống với nước cơm hoặc nước đun sôi.

Tham khảo: Hoàng liên rất đắng, dùng ít thì kiên vi | (khỏe dạ dày), dùng nhiều lại hóa ra táo, cảm thấy phiền nhiệt. Vả lại vị đắng không thể nuốt được, cho nên, nói chung liều lượng dùng không quá một đồng cân là tốt.