Hương Phụ – Công dụng và tính vị quy kinh

Hương Phụ:

Hương phụ có công dụng hành can khí, khai uất, điều kinh, giảm đau. Trị kinh nguyệt không đều, chữa các chứng trong thai sản, trừ đờm, tiêu thực, giảm đau, can tỳ bất hòa.

Tên dùng trong đơn thuốc: Hương phụ, Chế hương phụ, Hương phụ tử, Hương phụ mạt (bột hương phụ), Tứ chế hương phụ.

Tên khác: Cỏ gấu
Tên Latin: Rhizoma Cyperi
Tên Pinyin: Xiangfu
Tên tiếng Hoa: 香附

Hoạt chất: Beta-pinene, camphene, 1,8-cineole, limonene, p-cymene, cyperene, selinatriene, Beta-selinene, alpha-cyperone, cyperol

Phần cho vào thuốc: Củ

Bào chế: Dùng sống, sao với dấm, hoặc sao cháy. Tẩm với rượu, muối, nước gừng, nước đái trẻ em (đồng tiện) rồi sao lên, thì gọi là Tứ chế hương phụ.

Tính vị quy kinh: Vị cay, hơi đắng, ngọt, tính bình. Vào hai kinh: Can và tam tiêu.

Công dụng: Chữa về khí, giải uất, điều kinh nguyệt, khỏi đau.

Chủ trị: Chữa vùng ngực bụng trướng đau nhưng lại thiên về hai mạn sườn và bụng dưới, kinh nguyệt phụ nữ không đều các chứng ung nhọt độc ngoại khoa sưng đau.

Ứng dụng và phân biệt:

1- Khí của Hương phụ, bình mà không hàn, thơm mà không chạy, chữa các chứng khí, càng thích hợp với những bệnh của phụ nữ do can khí uất kết gây nên. Sinh hương phụ nhẹ, thanh, khí đi lên tới vùng ngực, ức, bên ngoài đạt tới bị phu. Chế hương phụ nặng đục, (Trọng trọc) khí đi xuống, dưới thì tới can thận ngoài ra thấu triệt tới thắt lưng và chân đều dùng vào việc chữa khi kết gây bệnh.

2- Mộc hương với Hương phụ đều là vị thuốc có mùi thơm đậm đặc song Mộc hương thiên về điều hòa vị khí (khi của dạ dày), Hương phụ thì thiên về điều lý can khí, giải can uất, cũng như nhau nhưng có khác nhau chút ít.[393]

Kiêng kỵ: Người thuộc âm hư hoặc huyết nhiệt cấm dùng.

Liều lượng: Một đồng cần đến ba đồng cân.

Bài thuốc ví dụ: Bài Việt cúc hoàn (Chu – Đan phương chữa các chứng uất do thấp đàm, thực hỏa, khí huyết.

Hương phụ (sao dấm), Thương truật (tẩm nước vào gạo, sao), Xuyên khung, Thần khúc (sao), Chi tử (sao đen) các vị tán nhỏ, trộn nước làm viên như hạt đậu xanh, uống với nước nóng cách xa bữa ăn. 

Tham khảo: Hương phụ là vị thuốc chữa khí trong huyết, khí uất thì huyết ngưng trệ, khí thuận thì huyết lưu thông hòa sướng theo.