Tên gọi và cách đặt tên các vị thuốc trong đông y?

Tên gọi và cách đặt tên các vị thuốc trong đông y?

Tên gọi và cách đặt tên các vị thuốc trong đông y lai lịch và ý nghĩa nhất định của nó, chủ yếu có thể chia ra mấy mặt dưới đây:

1- Đặt tên theo Công dụng:

Ví dụ: như Phòng phong chữa cảm phong; Ích mẫu thảo chữa bệnh thuộc khoa phụ, sản; Đại phong chữa bệnh hủi (cùi); Quyết minh tử uống vào sáng mắt v.v…

2- Đặt tên theo mùi vị:

Ví dụ: như Xạ hương, Mộc hương, Nhũ hương, Hoắc hương, Hồi hương V.V… đều được đặt tên theo mùi thơm của chúng. Còn như vị chua của Toan táo nhân, vị đắng của Khổ sâm, vị ngọt của Cam thảo, vị cay của Tế tân đều là nguồn gốc của việc đặt tên.

3- Đặt tên theo hình thái- hình dáng:

Ví dụ: như Nhân sâm, vì củ giống hình người nên ” đặt tên như vậy; Vị Ngưu tất có đốt cong ở nhánh to bánh như xương đầu gối (bánh chè) con trâu, nên mới có tên gọi như vậy: Củ Ô đầu trông giống như đầu con quạ (thường gọi là mỏ quạ); vị Câu đằng, trên thân dây có những móc uốn cong như lưỡi câu nên có tên gọi như vậy.

4- Đặt tên theo màu sắc:

Ví dụ: như các vị Hồng hoa, Hoàng liên, Thanh hao, Bạch chỉ, Huyền sâm, Tử thảo, v,v.. đều đặt tên theo màu sắc của vị thuốc đó.

5- Đặt tên theo nơi trồng thuốc:

Ví dụ: như vị Đảng sâm, vì trồng ở Thượng- đảng, nên gọi là đảng sâm. Vị Xuyên liên, Xuyên mẫu, Xuyên khung đều trồng ở Tứ Xuyên nên mới đặt tên có chữ Xuyên đứng đầu. Vị Quảng trần bì, Quảng uất kim, Quảng mộc hương vì trồng ở Quảng Đông hoặc nhập khẩu từ nước ngoài vào phía Quảng Đông nên đặt tên có chữ Quảng đứng đầu.

6- Đặt tên theo đặc tính sinh trưởng của vị thuốc:

Ví dụ: như Hạ khô thảo, hàng năm cứ sau tiết Hạ chí, toàn thân cây cỏ này khô héo. Dây nhẫn đông (Kim ngân cả mùa đông không tàn. Củ Bán hạ già chắc vào tiết Trọng hạ (tháng 5 âm lịch). Tang ký sinh Tầm gửi sống nhờ vào cây dâu v.v… cho nên đều đặt tên theo đặc tính sinh trưởng của chúng..

7- Đặt tên theo bộ phận cho vào thuốc:

Đông dược phần nhiều sử dụng một bộ phận nào đó của thực vật hoặc động vật. Cho nên Đông dược cũng có rất nhiều vị đặt tên theo bộ phận cho vào thuốc.

Ví dụ: như Cúc hoa (hoa cúc), Tang diệp (lá dâu), quế chi (quế cành- cành quế), Qua lậu căn (củ cây Qua lâu- thiên hoa phấn). Xa tiền tử (hạt Bông má đề), Tần bì (vỏ cây Tần loại cây giống như cây hạt dẻ, còn gọi là Tần lật), Chị thực (quả non của cây chanh cam). Trên đây là những vị thuốc và thực vật. Còn một số vị thuốc về động vật như: Linh dương giác (sừng con Linh dương) Tê giác (sừng con Tê ngưu) Trư đảm chấp (nước mật lợn), Hổ cốt (xương hổ), Miết giáp mai ba ba), Quy bản (ức rùa), Thuyền y (xác ve sầu) v,v…

8- Đặt tên theo người phát hiện hoặc người sử dụng vị thuốc đó:

Ví dụ như Lưu ký nô, Hà Thủ Ô, Đỗ trong Sử quân tử v,v…

9- Tên dịch:

Ví dụ: như Kha lê lực (dịch từ tiếng nhà Phật của Ấn Độ ngày xưa. Vì xuất sứ của vị thuốc này từ Ấn Độ. Quả của nó là Kha tử), Mạn đà la (cà độc dược cũng dịch từ tiếng nhà Phật man ta na- mạn đạt nã).

10- Đặt tên theo vị thuốc có hiệu quả cao và qúy.

Ví dụ: Uy linh tiên, Thiên niên kiện, Mã bảo, Cẩu bảo v…  (Mã bảo: sỏi kết trong bụng ngựa. Vật này rất hiếm; chủ chữa về hóa đàm thanh tâm, điên cuồng, đờm mê kinh giật. Cẩu bảo: sỏi trong dạ dày của chó có bệnh chữa nghẹn, giải độc, tiêu mủ mụn nhọt. Thứ này cũng rất hiếm.)

Tóm lại, tên gọi và cách đặt tên các vị thuốc trong đông y có rất nhiều loại, nhiều thứ. Nếu biết được ý nghĩa của nó, có thể giúp chúng ta có sự nhận thức nhất định về vị thuốc đó, đồng thời lại dễ nhớ.