Trần Bì – Công dụng và tính vị quy kinh

Trần Bì:

Trần bì có công dụng điều khí, tăng khả năng chuyển hóa của tỳ vị, thanh phế, trừ đàm, tán ứ. Tiêu đàm, giảm ho, trị khí xông lên ngực, tiêu thực, chỉ tiết tả, trừ nhiệt đọng ở bàng quang, trừ nước ứ đọng.

Tên dùng trong đơn thuốc: Quất bi, Quảng quất bì, – Quất hồng, Bạc quất hồng, Tô quất hồng, Hóa quất hồng, Lại xuất hồng, Trần bì, Quảng bì, Quảng trần bì, Tã hội bì (quất ở huyện Tân Hội, Quảng Đông Trung Quốc N.D), Quất bạch.

Tên khác: Vỏ quít khô
Tên Latin: Pericarpium Citri Reticulatae
Tên Pinyin: Chenpi
Tên tiếng Hoa: 陈皮

Hoạt chất: Limolene, isopropenyltoluene, elemene, copanene, humulene, beta-sesquiphellandrene, alpha-humulenol acetate, hesperidin, carotene, cryptoxanthin, vitamin B1, vitamin C

Phần cho vào thuốc: Vỏ quả quít.

Bào chế: Rửa sạch phơi khô thái nhỏ, dùng sống hoặc sao, càng để lâu càng tốt.

Tính vị quy kinh: Vị cay đắng, tính ôn, vào ba kinh tỳ, phế, vị.

Công dụng: Lý khí kiện tỳ, táo thấp hóa đờm

Chủ trị: Chữa vùng ngực bụng trướng đau, nôn mửa , ỉa chảy, ăn uống kém, ho có nhiều đờm, trong bụng có nước, bì phụ phù thũng.

Ứng dụng và phân biệt:

1- Quất hạch (hột quít) vào can thận, chữa sán khí hòn dái sưng đau. Quất lạc (đường gân sơ trong quả quít) thông kinh lạc chữa ung nhọt. Quất diệp (lá quít) vào can vị, dẫn thông được khí tối lên ở vùng ngực và sườn, là vị thuốc quan trọng chữa chứng nhũ ung (ung nhọt ở vú). Quất bính (quít nấu với đường – mứt quít – quất) lý khí khoan trung, hay hơn quất bỉ. Vỏ quít bỏ đường sơ trắng đi gọi là quất hồng, chữa phế khí không trở ngại đến vị. Dùng Sơ trắng gọi là quất bạch, điều hòa tỳ vị, không tổn thương chân khí.

2- Thanh bì quả nhỏ, tính hơi mạnh, vào kinh can, thiên về sơ can khí mà ổn định đau. Trần bì quả to hơn, tỉnh hơi chậm, vào tỳ phế, thiên về thông tỳ khí và hóa đờm.

Kiêng kỵ: Nếu không có thấp, không có đờm, không ứ trệ thì chớ dùng.

Liều dùng: Một đồng cần đến ba đồng cân.

Bài thuốc ví dụ: Bài Quất bì thang (Kim quỹ yếu lược phương) chữa nôn ọe khan.

Quất bì, Sinh khương, hai vị cho vào nước sắc lên uống ấm,

Tham khảo: Sâm bối Trần bì là Trần bì gia Nhân sâm, Bối mẫu cùng chế với nhau, tiêu được đờm, chữa ho hư nhược [370] bổ mà không gây trệ, tiêu mà không bị hao tổn.